Άγιος Θωμάς και Πρίγκιπας

Νησιωτικό κράτος της δυτικής Αφρικής, στον Κόλπο της Γουινέας.Επίσημη ονομασία: Δημοκρατία του Αγίου Θωμά και Πρίγκιπα Έκταση: 1.001 τ. χλμ. Πληθισμός: 165.034 κάτ. (2001) Πρωτεύουσα: Άγιος Θωμάς (50.000 κάτ.)Νησιωτικό κράτος της δυτικής Αφρικής, στον Κόλπο της Γουινέας.Τα νησιά Α.Θ. και Π., υπερπόντια άλλοτε επαρχία της Πορτογαλίας, βρίσκονται σε μια θέση εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας στα ανοιχτά της ακτής της Γκαμπόν και της Νιγηρίας. Απέχουν 200 χλμ. από τις δυτικές ακτές της Αφρικής και αποτελούνται από τα νησιά του Α.Θ., του Π. και μερικών ακόμα μικρότερων νησιών, μεταξύ των οποίων το Πέδρας Τινιόσας (Pedras Tinhosas) και το Ρόλας (Rolas).Η χώρα διοικητικά διαιρείται στις επαρχίες του Α.Θ. και του Π. Ο Π. αυτοδιοικείται από το 1995.Επίσημη γλώσσα είναι η πορτογαλική, αλλά το 90% του πληθυσμού μιλά τη διάλεκτο φανγκ, της γλώσσας μπαντού. Οι κάτοικοι είναι κατά πλειοψηφία μαύροι Αφρικανοί και Μέστικο (μιγάδες). Υπάρχουν επίσης Πορτογάλοι και Κρεολοί, σε ποσοστό περίπου 10%.Τα νησιά απέκτησαν την ανεξαρτησία τους το 1975. Το γεγονός αυτό έγινε στο πλαίσιο της ολοκληρωτικής διάλυσης της πορτογαλικής αποικιακής αυτοκρατορίας στην Αφρική, που ακολούθησε σχεδόν αμέσως μετά την επανάσταση των γαρύφαλλων της Πορτογαλίας, στις 25 Απριλίου 1974. Από τις 12 Ιουλίου 1975, ο Α.Θ. και Π. είναι δημοκρατία. Σύμφωνα με το σύνταγμα του 1990, η εκτελεστική εξουσία ανήκει στον πρόεδρο, ο οποίος εκλέγεται από τον λαό για 5 χρόνια. Η νομοθετική εξουσία ανήκει στην εθνοσυνέλευση η οποία αποτελείται από 55 μέλη, που εκλέγονται για 5 χρόνια.Στη χώρα υπάρχει πολυκομματική δημοκρατία. Κυριότερα κόμματα της χώρας είναι το μαρξιστικό Απελευθερωτικό Κίνημα του Α.Θ. και Π. (MLSTP) και το Κόμμα Δημοκρατικής Σύγκλισης (PCD) που εναλλάσσονται στην εξουσία.Κορυφή του δικαστικού συστήματος αποτελεί το ανώτατο δικαστήριο. Τα μέλη του διορίζονται από την εθνοσυνέλευση.Η πλειοψηφία του πληθυσμού (περίπου 80%) είναι χριστιανοί, του ρωμαιοκαθολικού δόγματος.Η δημοτική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και διαρκεί 7 έτη (από 7-14 ετών). Η μέση εκπαίδευση χωρίζεται σε δύο κύκλους (4ετή και 3ετή). Στη χώρα δεν υπάρχει πανεπιστήμιο και ο αναλφαβητισμός ανέρχεται στο υψηλό ποσοστό 27% του γενικού πληθυσμού (1991).Το στρατιωτικό δυναμικό της χώρας ήταν περίπου 900 άτομα το 1992. Οι ΗΠΑ αποτελούν τον βασικό χορηγό στρατιωτικής βοήθειας, ρόλο που παλαιότερα επιτελούσε η πρώην Σοβιετική Ένωση.Τα νησιά Ά.Θ. και Π. ξεπροβάλλουν στη θάλασσα, ακριβώς όπως το Φερνάντο Πόο και η Ανομπόν της Ισημερινής Γουινέας, ως συνέχεια της υποβρύχιας ράχης που αντιστοιχεί στη λεγόμενη γραμμή του Καμερούν. Έχουν χαρακτήρα ηφαιστειογενή και συνολική επιφάνεια 1.001 τ. χλμ., από τα οποία τα 836 αντιστοιχούν στην έκταση του Α.Θ. Το εσωτερικό του νησιού κατέχεται από μια αδιάσπαστη σχεδόν συνέχεια μικρών οροσειρών, που στα πετρώματά τους είναι έντονη η παρουσία του βασάλτη και του τραχείτη και οι οποίες σχηματίζουν πολλές κορυφές με υψόμετρο πάνω από 1.000 μ.· η μεγαλύτερη από αυτές είναι η Πίκο ντε Σάο Τομέ, που φτάνει τα 2.024 μ. Ανάλογη μορφολογία και χαρακτηριστικά παρουσιάζει και το νησί Π., που βρίσκεται στα βόρεια του Α.Θ., σε μια απόσταση περίπου 210 χλμ. από τις ακτές της Ισημερινής Γουινέας. Το τοπίο είναι και εδώ τυπικά ηφαιστειογενές και οι ακτές απόκρημνες και απρόσιτες, εκτός από ελάχιστα σημεία, όπου σχηματίζονται κόλποι μεγάλου βάθους. Στο εσωτερικό δεσπόζει ο όγκος της Πίκο ντου Πρίνσιπε (821 μ.).Η χώρα διαθέτει τροπικό κλίμα με σχεδόν ανύπαρκτες εποχιακές διακυμάνσεις. Οι μόνες διαφοροποιήσεις είναι αποτέλεσμα υψομετρικών διαφοροποιήσεων. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 25,60C. Από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο επικρατεί ανομβρία. Χάρη στη μεγάλη υγρασία και στα εύφορα ηφαιστειογενή εδάφη, η βλάστηση στα νησιά είναι εξαιρετικά πλούσιαΠροέλευση του πληθυσμού, δημογραφική ανάπτυξη και εθνολογική σύνθεση. Τα δύο νησιά ανακαλύφθηκαν από Πορτογάλους θαλασσοπόρους στα μέσα του 15ου αι. και από το 1483 φιλοξένησαν τον πρώτο μικρό πυρήνα αποίκων, που κύρια απασχόλησή τους ήταν η καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου. Σήμερα, και τα δύο νησιά μαζί συγκεντρώνουν πληθυσμό 165.034 κατοίκων (2001) κυρίως μαύρων, που έχουν έρθει από την αφρικανική ήπειρο. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζουν ιδιαίτερα οι Μπαντού της Αγκόλας, που οι περισσότεροι δουλεύουν ως εργάτες με μόνιμο μισθό στις μεγάλες φυτείες, και οι Κρεολοί, οι οποίοι κατοικούν κυρίως στις πόλεις και έχουν στην ιδιοκτησία τους μικρές εμπορικές επιχειρήσεις· μια άλλη κατηγορία του πληθυσμού αποτελούν οι απόγονοι των λεγόμενων γκρεγκοριάνες, πρώην σκλάβων, που απελευθερώθηκαν το 1876 από τον κυβερνήτη Γκρεγκόριο Χοσέ Ριμπέιρο.Η μέση πυκνότητα είναι 165 κάτ. ανά τ. χλμ., με ρυθμό ετήσιας αύξησης του πληθυσμού 3,18%. Το προσδόκιμο ζωής είναι 64 χρόνια για τους άνδρες και 67 για τις γυναίκες.Κυριότερη πόλη, λιμάνι και πρωτεύουσα του κράτους είναι ο Ά.Θ. (Sao Tome, 50.000 κάτ.) στη βορειοανατολική ακτή του ομώνυμου νησιού. Σημαντικότερος οικισμός του Π. είναι το Σάντο Αντόνιο (Santo Antonio).Η χώρα διαθέτει μια καλή υποδομή για την ανάπτυξη της οικονομίας, ιδιαίτερα του τουρισμού, της γεωργικής παραγωγής που σήμερα κυριαρχείται από την παραγωγή κακάο, αλλά και της αλιείας. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) ήταν 178 εκατ. δολάρια ΗΠΑ (2000) το κατά κεφαλήν εισόδημα 1.100 δολ. και ο πληθωρισμός 5%. Η ενέργεια προέρχεται από θερμοδυναμικούς σταθμούς. Στην αγροτική οικονομία απασχολείται το 40% του ενεργού πληθυσμού. Το βασικό προϊόν είναι το κακάο, ενώ και η αλιεία είναι ένας σημαντικός πόρος. Η κυβέρνηση έλαβε τα τελευταία χρόνια αρκετά μέτρα για ενίσχυση της οικονομίας, όπως υποτίμηση του νομίσματος, ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων, ενίσχυση του τουριστικού τομέα, εμπλουτισμό της γεωργικής παραγωγής με άλλα προϊόντα και περιορισμό της κακοδιοίκησης και των κρατικών δαπανών. Τον Δεκέμβριο του 2000, το υπέρογκο εξωτερικό χρέος της χώρας μειώθηκε κατά 200 εκατ. δολάρια, στα πλαίσια των μέτρων ανακούφισης του διεθνούς προγράμματος των υπερχρεωμένων φτωχών κρατών (HIPC).Η αποικιοκρατική περίοδος. Οι ιστορικοί διαφωνούν για τη χρονολογία της πρώτης άφιξης των Πορτογάλων θαλασσοπόρων στα νησιά Ά.Θ. και Π. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ζοάο ντε Σανταρέμ και ο Πέντρο ντε Εσκομπάρ έφτασαν στο νησί το 1451 και άλλοι πιστεύουν ότι ο Πέντρο ντε Εσκομπάρ έφτασε μόνος του στο μεγαλύτερο από τα νησιά στις 21 Δεκεμβρίου 1471, στη γιορτή του Αγίου Θωμά (Σάο Τομέ στα πορτογαλικά) που εξηγεί και την ονομασία του. Έως το 1483 τα δύο νησιά έμειναν ακατοίκητα. Εκείνη τη χρονιά, όμως, ο Ά.Θ. παραχωρήθηκε ως δώρο στον Ζοάο ντε Παΐβα, ο οποίος, παίρνοντας μαζί του την πρώτη ομάδα αποίκων, εγκαταστάθηκε στον μυχό του κόλπου Άνα Αμπό, κοντά στην Πόντα Φίγκο, στη βορειοδυτική ακτή. Νέες ομάδες αποίκων έφτασαν το 1493 και το 1499, αντίστοιχα. Οι λευκοί έφεραν και Αφρικανούς δούλους για τις φυτείες του ζαχαροκάλαμου και του κακάο. Στα τέλη του 15ου αι. άρχισε και το εμπόριο με την Ευρώπη. Την τελευταία δεκαετία του 16ου αι., ο Ά.Θ. δέχτηκε τις επιδρομές των φυλών Νγκόλα από τις βόρειες ακτές της Αγκόλας και το 1599 έγινε μια αιματηρή εξέγερση των Αφρικανών με αρχηγό τον Αμαντόρ. Τέσσερα χρόνια αργότερα έγιναν επιδρομές από Ολλανδούς και ακολούθησαν πολυάριθμες επιθέσεις πειρατών, που ελκύονταν από τις πλούσιες φυτείες των νησιών. Από το 1640 έως το 1644 ο Α.Θ. κατελήφθη από τους Ολλανδούς και έπειτα, έως το 1753, περιήλθε στην κατοχή των κόμητων του Λουμιάρες, που το υπήγαγαν, μαζί με το Π., στην πορτογαλική ηγεμονία. Καθώς όμως τα νησιά δεν διέθεταν στρατιωτική άμυνα, γίνονταν εύκολη λεία εισβολέων, όπως για παράδειγμα των Γάλλων που έκαναν επιδρομή το 1779. Παρέμειναν, ωστόσο, πορτογαλική αποικία και το 1951 έγιναν υπερπόντια πορτογαλική κτήση. Η περίοδος της ανεξαρτησίας. Το 1973 τα νησιά απέκτησαν εσωτερική αυτονομία και στις 12 Ιουλίου 1975 κέρδισαν την ανεξαρτησία τους, περίπου έναν χρόνο μετά την επανάσταση των γαρύφαλλων στην Πορτογαλία. Πρώτος πρόεδρος της μικρής ανεξάρτητης δημοκρατίας έγινε ο Μανουέλ Πίντο ντα Κόστα, ηγέτης του Απελευθερωτικού Κινήματος του Α.Θ. και Π. (MLSTP) το οποίο ήταν και το μοναδικό νόμιμο κόμμα έως την ψήφιση του συντάγματος το 1990, με το οποίο εισήχθη το πολυκομματικό σύστημα. Πρώτος πρωθυπουργός ορίστηκε ο Μιγκουέλ Τροβοάδα, που υπήρξε μετριοπαθέστερος του ριζοσπάστη σοσιαλιστή προέδρου ντα Κόστα. Ο Τροβοάδα κατηγορήθηκε το 1978 για συμμετοχή σε πραξικόπημα ξένων εισβολέων, φυλακίστηκε και, όταν το 1981 αφέθηκε ελεύθερος, αναχώρησε για το εξωτερικό, όπου έμεινε εξόριστος για εννέα χρόνια. Το 1984, σε έναν ριζικό αναπροσανατολισμό της πολιτικής του, ο Ντα Κόστα πραγματοποίησε ανασχηματισμό, αποκλείοντας από την κυβέρνηση πρόσωπα που υποστήριζαν τους δεσμούς με την πρώην Σοβιετική Ένωση. Ο Τροβοάδα επέστρεψε το 1990 από την εξορία για να λάβει μέρος στις προεδρικές εκλογές. Ο Ντα Κόστα είχε στο μεταξύ αντικατασταθεί από τον Κάρλος ντα Γκράτσα στην προεδρία του MLSTP, το οποίο είχε μετονομαστεί σε Απελευθερωτικό Κίνημα – Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Ιανουάριο του 1991 συγκέντρωσε μόνο το 30% των ψήφων και στις προεδρικές εκλογές του επόμενου μήνα ο Τροβοάδα εξελέγη με την υποστήριξη του κόμματος της Δημοκρατικής Σύγκλισης (PCD) που είχε κερδίσει τις βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου, με το 54% των ψήφων. Ο Τροβοάδα εξελέγη χωρίς αντίπαλο, ύστερα από την απόφαση του Ντα Κόστα να αποχωρήσει από την ενεργό πολιτική και των υπόλοιπων τριών υποψηφίων να αποσύρουν τις υποψηφιότητές τους. Πρωθυπουργός της νέας κυβέρνησης ορίστηκε ο ηγέτης του PCD, Ντανιέλ Λίμα ντος Σάντος Ντάιο. Το 1994 επήλθε οριστική ρήξη μεταξύ προεδρίας και κυβέρνησης και ο Τροβοάδα προκήρυξε πρόωρες εκλογές για τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. Πλειοψήφησε το Απελευθερωτικό Κίνημα – Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, με 27 έδρες στην 55μελή εθνοσυνέλευση και νέος πρωθυπουργός ανέλαβε ο ηγέτης του κόμματος Ντα Γκράτσα, πρώην υπουργός Εξωτερικών επί κυβερνήσεων Ντα Κόστα. Τον Μάρτιο του 1995 διεξήχθησαν εκλογές για την ανάδειξη πενταμελούς περιφερειακού συμβουλίου στο Π. και τον Απρίλιο αποδόθηκε καθεστώς εσωτερικής αυτονομίας στο νησί. Τον Ιανουάριο του 1996, ο Τροβοάδα σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με δύο κόμματα της αντιπολίτευσης και πρωθυπουργό τον Αρμίντο Βας ντε Αλμέιδα. Οι προεδρικές εκλογές πραγματοποιήθηκαν με καθυστέρηση δύο μηνών στις 30 Ιουνίου. Βασικοί αντίπαλοι ήταν ο Τροβοάδα και ο Πίντο ντα Κόστα, που είχε αποφασίσει να επανέλθει στην πολιτική. Στον δεύτερο γύρο των εκλογών, στις 21 Ιουλίου, πρόεδρος αναδείχτηκε για δεύτερη φορά ο Τροβοάδα, με το 52,74% των ψήφων. Οι εκλογές του Νοεμβρίου 1998 επέφεραν ένταση στις σχέσεις του προέδρου Τροβοάδα και της κυβέρνησης που προέκυψε μετά το εκλογικό αποτέλεσμα, η οποία συγκροτήθηκε από μέλη του Απελευθερωτικού Κινήματος – Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, μια ένταση αναπόφευκτη για τη μικρής ηλικίας δημοκρατία του Α.Θ. και Π., η οποία πάντως εξομαλύνθηκε. Ο αντιπρόεδρος του κόμματος, Γκιγιέρμε Ποσέρ ντα Κόστα ανέλαβε πρωθυπουργός και η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε τον Ιανουάριο του επόμενου έτους. Ο ντα Κόστα αμέσως προχώρησε στη λήψη μέτρων λιτότητας, στην προσπάθεια βελτίωσης της οικονομικής κατάστασης της χώρας. Χαρτονόμισμα των 50.000 ντόμπρα, που εκδόθηκε από την Κεντρική Τράπεζα του Αγίου Θωμά το 1996. Επίσημη ονομασία: Δημοκρατία του Αγίου Θωμά και Πρίγκιπα Έκταση: 1.001 τ. χλμ. Πληθυσμός: 165.034 κάτ. (2001) Πρωτεύουσα: Άγιος Θωμάς (50.000 κάτ.)